ارزیابی تنوع ژنتیکی ارقام گندم نان از لحاظ مقادیر آهن و روی تحت شرایط نرمال رطوبتی و تنش آخر فصل

به منظور مطالعه ی تنوع ژنتیکی ارقام گندم نان از نظر صفات کمی و کیفی با تأکید بر میزان آهن و روی موجود در دانه و ارزیابی اثر تنش خشکی بر آن ها، مطالعه ای با 80 ژنوتیپ گنـدم نان آبی در سال زراعی 91-1390 در مزرعه ی تحقیقاتی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه رازی کرمانشاه در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در دو شرایط نرمال و تنش خشکی آخر فصل انجام شد. نتایج تجزیه واریانس ساده (در هر دو شرایط بدون تنش و تنش) و مرکب صفات نشان داد که ژنوتیپ ها از نظر اغلب صفات مورد مطالعه اختلاف معنی-داری با یکدیگر داشتند اما به طور مشترک در هر دو تجزیه، از نظر صفات محتوای کلروفیل و میزان آهن و روی دانه در هکتار اختلاف معنی دار نداشتند. محیط (تنش خشکی) باعث کاهش مقدار در اغلب صفات مورد مطالعه شد به طوری که بیشترین اثر را بر میزان روی دانه در هکتار و عملکرد دانه گذاشت و به ترتیب موجب کاهش 65/26 و 48/23 درصدی آن ها شد. در مقابل، محتوای آهن دانه در اثر تنش خشکی بیش از 14 درصد افزایش یافت. برای کلیه ی صفات مورد بررسی بجز پروتئین دانه، اثر متقابل ژنوتیپ×محیط در تجزیه مرکب معنی دار نشد. با توجه به نتایج مقایسه میانگین متوسط دو محیط، رقم های مارون و پارسی از نظر محتوای آهن و روی دانه از برترین ها بودند. بنابراین، به عنوان ارقام با ظرفیت ژنتیکی بالا در جذب و ذخیره سازی این ریزمغذی ها شناخته می شوند. همچنین در مقایسه میانگین متوسط دو محیط، بیشترین و کمترین عملکرد دانه به ترتیب متعلق در رقم‏های قدس با 8185 و نورستار با 2310 کیلوگرم در هکتار حاصل شد. بر اساس نتایج تجزیه همبستگی، میزان پروتیئن، آهن و روی دانه در هر دو شرایط با یکدیگر همبستگی مثبت و بسیار معنی دار و با عملکرد دانه همبستگی منفی و اغلب معنی داری نشان دادند. نتایج تجزیه مسیر نشان داد که تعداد سنبله در مترمربع و تعداد دانه در سنبله در هر دو شرایط بدون تنش و تنش خشکی از کارایی بیشتری در مقایسه با وزن هزار دانه برای افزایش عملکرد دانه برخوردار بودند. بر اساس نتایج تجزیه به عامل ها، در شرایط بدون تنش 9 عامل اول و در شرایط تنش خشکی هفت عامل اول که مقادیر ویژه ی بیشتر از یک داشتند، به ترتیب 24/83 و 94/78 درصد تنوع بین داده ها را توجیه نمودند. تجزیه خوشه ای با استفاده از روش وارد، ژنوتیپ ها را بر اساس صفاتی که در تجزیه واریانس معنی دار شده بودند، در شرایط بدون تنش و تنش خشکی به ترتیب در پنج و شش گروه قرار داد. بر اساس نتایج حاصل از محاسبه ی شاخص های مقاومت به خشکی، همبستگی های آن ها، مولفه های اصلی و بای پلات، رقم های قدس، dn-11، سپاهان و تجن به عنوان ارقام با عملکرد بالا و پایدار و رقم های نورستار و شاه پسند به عنوان ارقام با عملکرد پایین و حساس به خشکی شناسایی شدند.